Z całą pewnością, jeżeli zdecydowalibyśmy się skierować do przedsiębiorcy zapytanie w zakresie najbardziej dolegliwych problemów z którymi spotyka się w związku z prowadzonym przedsiębiorstwem, otrzymalibyśmy odpowiedź: nierzetelny kontrahent. Opóźnienie w regulowaniu zobowiązań, bądź co gorsza odstąpienie od ich regulowania w ogóle, wydaje się być problemem oczywistym, nie wymagającym przybliżenia. Droga do ochrony uprawnień przedsiębiorcy w takiej sytuacji również pozostaje oczywista, powództwo o zapłatę, a następnie wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Jednakże co zrobić w sytuacji, kiedy nierzetelny dłużnik mający na celu uniknięcie zapłaty zaległych zobowiązań, pozornie wyzbywa się swojego majątku? No właśnie. Ratunkiem w takiej sytuacji jest instytucja skargi paulińskiej regulowana przez przepisy kodeksu cywilnego.

Skarga pauliańska stanowi podstawowy środek ochrony wierzyciela przed skutkami niewypłacalności dłużnika. Ma zastosowanie w sytuacji, gdy dłużnik swoim nielojalnym względem wierzyciela zachowaniem, doprowadzając się do niewypłacalności, albo jej powiększenia, uniemożliwia zrealizowanie wierzytelności, a korzyść z jego działania (dłużnika) odnosi osoba trzecia. Celem zastosowania skargi pauliańskiej jest realizacja wierzytelności mimo nielojalnego zachowania dłużnika. Mówiąc najprościej, skorzystanie z instytucji skargi pauliańskiej pozwala, np.: na zaspokajanie się przez wierzyciela (np.: w drodze postępowania egzekucyjnego) z majątku osoby trzeciej, na rzecz której nasz dłużnik wyzbył się majątku. Środkiem do osiągnięcia wskazywanego wyżej celu, jest wytoczenie powództwa przed sąd, którego orzeczenie daje nam możliwości realizowania swoich uprawnień jak wskazano wyżej.

Wprowadzając Państwa w problematykę skargi pauliańskiej, ułatwiając oszacowanie możliwości skorzystania z ów instytucji, w pierwszej kolejności musimy Państwu przybliżyć definicję wspomnianej wyżej „pozorności”. Używając terminu pozornego wyzbycia się majątku przez dłużnika, mówimy o sytuacji, kiedy to dłużnik dokonuje fikcyjnej czynności prawnej (np.: sprzedaży, darowizny), składników swojego majątku (np.: nieruchomości, pojazdów) na rzecz osoby trzeciej będącą – co częste – najbliższą rodziną dłużnika. Dlatego mówimy o fikcyjności czynności prawnej, w istocie bowiem celem takiego działania dłużnika, jest uniknięcie ryzyka skierowania przez wierzyciela postępowania egzekucyjnego do określonych składników majątku dłużnika, tj. tych które były przedmiotem wskazywanej wyżej czynności prawnej.

Problematyka skargi paulińskiej jest co oczywiste poważnie złożona. Za punkt wyjścia traktować jednak trzeba, podstawy prawne dające możność z niej skorzystania. Niestety i to trzeba w tym miejscu powiedzieć, nie każda sytuacja w której nierzetelny dłużnik wyzbędzie się w opisany sposób swojego majątku, da nam podstawy do złożenia skargi. Warunki, które muszą zostać spełnione do skorzystania z ochrony, którą nam daje skarga pauliańska są następujące:

1. dłużnik dokonuje czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela;
2. osoba trzecia (osoba, z którą czynności prawnej dokonuje dłużnik) uzyskuje korzyść majątkową;
3. osoba trzecia dysponuje wiedzą albo przy zachowaniu należytej staranności te wiedzę mogła pozyskać, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia swoich wierzycieli.

Czynność, dokonana jest z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli dłużnik staje się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w większym stopniu, niż przed dokonaniem czynności. Najdogodniejszą sytuacją dla wierzyciela jest, kiedy wspominana osoba trzecia, jest dla dłużnika osobą bliską (rodzic, rodzeństwo), wówczas zachodzi domniemanie działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Podobnie kształtuje się sytuacja wierzyciela, jeżeli wspominaną osobą trzecią jest „przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych”, dochodzi bowiem do zastosowania „domniemania złej wiary osoby bliskiej”, jak wskazano wyżej. Zastosowanie domniemania jest niczym innym jak zwolnienie wierzyciela, z obowiązku dowodzenia wspomnianych okoliczności, przyjmuje się bowiem, że zaistniały.

Domyślam się, że samo wprowadzenie do problematyki dotyczącej skargi paulińskiej rodzi u Państwa przeświadczenie o złożoności i skomplikowaniu drogi, którą wytycza nam skarga pauliańska, a co za tym idzie niechęć to korzystania z niej. Zgodzić się trzeba, że skarga nie jest instytucją prostą, zapewnić jednak możemy, że w wielu przypadkach jedyną, a z całą pewnością opłacalną w ochronie Państwa jako wierzyciela.